سقز شهری به قدمت هزاره هفتم قبل از میلاد

به گزارش خبرگزاری فارس از سنندج، سقز در شمال‌غربی و در فاصله 187 کیلومتری مرکز استان یعنی سنندج قرار دارد این شهر از شمال به آذربایجان‌غربی و شهر بوکان، از غرب به بانه، از جنوب به مریوان و از شرق به دیواندره محدود شده است.

این شهرستان بر روی دو تپه طویل که رودخانه کوچک سرپوشیده‌ای به نام چم‌ولیخان آن‌ها را از هم جدا کرده بنا شده است.

ارتفاع سقز از سطح اقیانوس یک‌هزار و 476 متر است و مساحت شهرستان نیز در حدود چهار هزار و 518 کیلومتر مربع است.

شهرستان سقز دارای دو شهر سقز و صاحب 309 روستا در چهار بخش مرکزی، زیویه، سرشیو و امام است. 

در مورد وجه تسمیه سقز سه نظریه وجود دارد که سقز نام خود را از اسم یکی از شاهان امپراتوری ماد به اسم کیاکسار یا سیاکس گرفته و به مرور به سکز و سقز تغییر یافته است.

دومین نظریه در مورد وجه تسمیه سقز توسط گریشمن ارائه شده است که در زمانی که سکاییان در جنوب دریاچه ارومیه، سرزمین ماننا ساکن شدند و سقز را به پایتختی خود برگزیدند در نتیجه اسمشان بر این سرزمین مانده است.

نظریه سوم نیز که آنچنان مستند و منطقی نیست به دلیل وجود درختان ون که از شیره آن‌ها سقز یا آدامس طبیعی درست می‌کردند اسم سقز را به این منطقه گذاشته‌اند. 

 

سقز مرکز مواصلاتی دنیای قدیم

اما به احتمال زیاد نام امروزه سقز از نام قوم سکا، اسکیت و سکز به یادگار مانده است. شهر سقز در سرزمین اقوام مانایی، مادی، بر سر راه کاروان همدان به آذربایجان و دیار بکر و موصل به زنجان و قزوین و ری قرار داشت و به دلیل موقعیت چهارراهی از مراکز مواصلاتی دنیای قدیم بود.

سقز از نظر جمعیت نیز دومین شهر پر جمعیت استان بعد از سنندج است و دارای مردمانی فرهنگ‌دوست است تا جایی که هر ساله چندین جشنواره مانند جشنواره موسیقی کردی و جشنواره کردی به صورت ثابت در این شهرستان برگزار می‌شود.

شهرستان سقز دارای آثار تاریخی با اهمیتی است که متاسفانه بیشتر آن‌ها در طول زمان براثر بلایای طبیعی و هجوم اقوام مجاور و ویران‌ کردن آن‌ها در زیر خاک مدفون مانده‌اند. 

قلعه (کاخ‌دژ) باستانی زیویه و قلعه قپلانتو از آثار تاریخی و با ارزش است که بر اعتبار و اهمیت آثار تاریخی این منطقه افزوده‌ است.

بازار مرزی بسطام نیز به عنوان یکی از سه مرکز اصلی مبادلات تجاری استان در 63 کیلومتری جنوب شهر سقز در مسیر جاده مریوان قرار گرفته و از اهمیت بازرگانی خاصی در استان برخوردار است.

دریاچه سد شهید کاظمی یکی دیگر از جاذبه‌های شهرستان سقز است که در 62 کیلومتری شمال شهر و بین شهرستان‌های سقز و بوکان قرار گرفته است، طول متوسط آن 6 کیلومتر و حجم مخزن آن 48 میلیون مترمکعب است.

آب دریاچه از رودهای خورخوره، سیمینه‌رود، زرینه‌رود و چم سقز تامین می‌شود.

مسجد دومناره

مسجد دومناره در خیابان امام و در بافت قدیمی سقز واقع شده است اما تاریخ دقیق از ساخت این مسجد وجود ندارد؛ اهالی محل ساخت آن را به شیخ حسن مولان‌آباد از علمای سابق مذهبی منطقه نسبت می‌دهند که احتمال دارد در اواخر دوره افشاریه و اوایل زندیه ساخته شده باشد این مسجد دارای شبستانی به چهار ستون قطور چوبی به نشانه چهار خلیفه اهل سنت است که در ضلع جنوب‌غربی، ایوان ستون‌دار ساخته شده و در بالای آن نیز دو مناره قرار دارد و به همین دلیل به مسجد دو مناره شهرت پیدا کرده است.

مصالح به کار رفته در بنای این مسجد شامل خشت و خام، ملات گل، سنگ‌های لاشه، چوب و ... است در تزیینات مناره از کاشی‌ها و آجرکاری‌های معقلی استفاده شده است.

احتمالاً حوض‌خانه مسجد که گنبدی بر فراز آن قرار دارد و محل وضوی نمازگزاران است قدیمی‌تر از مسجد کنونی و متعلق به دوران صفویه است در دیوارهای مسجد از کاشی‌های صابونکی با طرح سرو کار، استاد علی اصفهانی استفاده شده است.

زیویه

قلعه (کاخ دژ) باستانی زیویه بر روی یکی از کوه‌های نسبتاً مرتفع در 55 کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز در روستای زیویه واقع شده و حدود 700 سال پیش از میلاد در دوره حکومت اقوام ماد و مانایی ساخته شده است.

زیویه هم از نظر معماری و هم از نظر آثار هنری یکی از شاخص‌ترین و با ارزش‌ترین مکان‌های دوره تاریخی محسوب می‌‌شود؛ طی چند فصل کاوش‌های علمی و باستان‌شناسی که سال 1354 تا سال 1380 ادامه داشته است نتایج قابل توجهی در زمینه شناخت معماری آن به دست آمده است. 

ساختمان باشکوه این قلعه در سه طبقه یکی از عجایب معماری باستان است که با استحکامی بی‌نظیر بر بالای کوه و بر روی غار وسیع و تماشایی زیویه در ارتفاع یک‌هزار و 835 متری از سطح دریا ‌بنا شده است.

دیوارهای بنا با سنگ‌های مخصوص تراشیده شده و دیوار خشتی بر روی پی‌ها با مقیاس‌های دقیق هندسی و معادلات ریاضی ساخته شده است.

ساختمان سه طبقه به شکل ساختمان‌های مهندسی‌ساز امروزی است و دارای پنجره و راهروهای متعدد و خیلی بزرگ، ایوان یا بالکنی زیبا و جالب، 12 سرستون سنگی با چند ستون سنگی و دو دروازه سنگی حجاری شده بسیار بزرگ است.

بازارچه مرزی سیف سقز

بازارچه سیف سقز محوطه‌ای است واقع در 60 کیلومتری جاده سقز مریوان که از سال 77 فعالیت خود را در زمینه صادرات و واردات شروع کرده است.

بازارچه سیف در زمینی به مساحت یک‌ هکتار در نقطه صفر مرزی از طرف ایران به روستای بسطام و آخرین روستای منتهی به آن از طرف عراق میشیاو و یا همان دره شیلیر قرار گرفته است.

احداث این بازارچه یکی از مهم‌ترین اقدامات برای ایجاد اشتغال در منطقه طی سال‌های اخیر بوده است و علیرغم کمبودها و محدودیت‌های فراوان رفاهی و خدماتی روند گسترش مبادلات در این بازارچه و استقبال تجار و پیله‌وران از آن قابل توجه است.

در مورد تاریخ ساخت این شهر روایت‌های گوناگونی وجود دارد تا جایی که تاریخ ساخت آن را به هزاره هفتم قبل از میلاد نسبت می‌دهند. عده‌ای از مورخین با استناد به آثار باستانی زیویه معتقدند که این شهر در نخستین اتحاد ماد با نام ایزیرتا نامیده شده و پایتخت مادها بوده است و توسط مادها استحکاماتی در آن ساخته شده است که زیویه و آرماییت "قپلانتو" از آن جمله هستند.

گروهی از مورخین نیز معتقدند که بعد از هجوم «سارکن دوم» پادشاه آشور به سرزمین ماد که منجر به گریز مادها به سوی همدان شده سکاها به سقز آمدند و آن را به عنوان پایتخت خود برگزیدند. نام امروز این شهر از قوم سکه سکا اسکیت ساکز سکز به یادگار مانده است.

در زمانی که حکومت‌های محلی در مناطق مختلف ایران حاکمیت می‌کردند در شهرستان سقز نیز حکومت اردلان‌ها برای مدتی مدید ادامه داشت. 

امروزه در کنار جاذبه‌های گردشگری و تاریخی سقز انتخاب این شهرستان به عنوان شهرستان ویژه و توجه خاص مسئولان به ایجاد زیرساخت‌های گردشگری و توسعه‌ای در آن بستر را برای حضور بیش از پیش گردشگران و مسافران به ویژه در ایام تعطیلات نوروزی و تابستانی به این دیار افزایش داده است.

=============

گزارش از: شیرین مرادی

=============